به گزارش فاطر۲۴ ، توحید محمدزاده / روابط میان ایران و روسیه از قدمتی چهار صد ساله برخوردار است. با وجـود خـاطرات نـاخوشایندی که از برخی دوره‌های روابط دو کشور در اذهان باقی مانده است،گسترش روابط دوره اخـیر به آغاز دهه هشتاد میلادی و پیروزی انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد که اصل«نه شرقی و نه غـربی»بـه عنوان یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اعلام شد. در ادامه به بررسی دقیق موضوع خواهیم پرداخت.
۱-سیاست فرهنگی روسیه:
بسیاری از متفکران معاصر بر اهمیت فرهنگ و مولفه‌های آن در روابط جهانی و بین المللی تأکید نموده‌اند. روابط میان ایران و روسیه از قدمتی چهار صد ساله برخوردار است. موافقت‌نامه فرهنگی میان ایران و روسیه که در سال ۱۳۴۵ به امضا رسید، هم‌اکنون نیز پایه قانونی مناسبی برای فعالیت‌های دو کشور می‌باشد. تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این قرارداد بیشتر مبنای فعالیت‌های گسترده روسیه در ایران بود ولی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی،زمینه ظهور مبادلات فرهنگی دوجانبه پدید آمد. در طول دهه نود میلادی روابط فرهنگی دو کشور گسترش داشت.درعین‌حال مقطع زمانی ۱۳۷۸ و گشایش رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه نقطه عطفی در فعالیت‌های فرهنگی ایران در روسیه به شمار می‌اید.در این مقاله با نگاهی اجمالی به روابط فرهنگی دو کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سطح کنونی روابط و عوامل موثر در گسترش آن مورد بررسی قرار می‌گیرند.
روابط میان ایران و روسیه از قدمتی چهار صد ساله برخوردار است. با وجـود خـاطرات نـاخوشایندی که از برخی دوره‌های روابط دو کشور در اذهان باقی مانده است،گسترش روابط دوره اخـیر به آغاز دهه هشتاد میلادی و پیروزی انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد که اصل«نه شرقی و نه غـربی»بـه عنوان یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اعلام شد. در این دوران نـیز روابـط ایران و روسیه تا پایان دهه هشتاد و آغـاز دهـه نـود میلادی با تنش فراوان و رکود همراه بـوده اسـت. تنها با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و زوال بلوک شرق بود که جو بی‌اعتمادی مـیان ایـران و جمهوری‌های شمالی فروریخت و دوره جدیدی از روابـط در مـنطقه آغاز شـد، بـه ایـن معنا که از سویی شبح یک ابـرقدرت خـوفناک از مرزهای شمالی ایران رخت بربست و از سویی دیگر معلوم شد که در مورد خـطر انـقلاب اسلامی و ترویج نهضت‌های اسلامی و بنیادگرایی در جـمهوری‌های سابق شوروی بیش از انـدازه مـبالغه شده است.( کریمی ربابی،۱۳۸۸)، در واقع فروپاشی اتـحاد جـماهیر شوروی سرآغاز فصل جدیدی از روابط فرهنگی ایران و روسیه است. در سال‌های اول پس از فروپاشی، در مجموعه فـعالیت‌های فـرهنگی ایران در روسیه توجه به مـسلمانان روسـیه و تـرجمه و چاپ کتاب‌های دیـنی بـه زبان روسی از جایگاه بـرجسته‌تری بـرخوردار بوده است اما در سال‌های بعد از آن همکاری‌های علمی، فرهنگی و آموزشی نیز مورد توجه نسبی قـرار گـرفتند. در طول دهه ۹۰ روابط فرهنگی دو کشور گـسترش یـافت.(آقازاده ۱۳۸۳)
عـوارض پس از فـروپاشی اتـحاد جماهیر شوروی و از هم گـسیختگی نسبی ساختارها در روسیه فدراتیو و انگیزه جمهوری اسلامی ایران برای فعالیت فرهنگی در خارج از کشور از جمله عـواملی اسـت که موجب می‌شود در این دوره فعالیت‌های ایـران در روسـیه در مـقایسه بـا فـعالیت‌های فرهنگی روسیه در ایـران از حـجم و گسترش بیشتری برخوردار باشد، البته گشایش رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه سهم به‌سزایی در این زمـینه داشـت. درعـین‌حال در تمام این دوره چارچوب‌های لازم برای فعالیت‌های دوجانبه فـراهم شـده و اقـدامات دوجـانبه بـه صـورت نسبی در حال انجام بوده است. در اواخر دهه ۹۰ دولت روسیه به دیدگاه اوراسیایی روی آورد و تردیدهایی که در سال‌های اول پس از فروپاشی و در زمان حاکمیت دیدگاه غرب‌گرا در سیاست خارجی این کشور وجود داشت از سـال ۱۳۷۵ و با روی کار آمدن یوگنی پریماکوف به عنوان وزیر امورخارجه پایان یافت. با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در پایان هزاره دوم همکاری با ایران و بصورت گسترده‌تر نگاه هم‌زمان به غرب و شـرق بـه عنوان جزء لا ینفک سیاست خارجی روسیه درآمد. بازدید رسمی محمد خاتمی از مسکو در سال ۱۳۸۰ و امضای قرارداد روابط متقابل، صفحه جدیدی را در روابط دو کشور گشود.
در سال‌های اخیر و در دوره ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین نیز رونـد گـسترش روابط فرهنگی میان دو کشور ادامه داشت و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از فضای بوجود آمده اقدامات فراوانی در این راستا انجام داد. با تـوجه بـه تغییرهای پدید آمده در سال‌های پس از فـروپاشی، سـیاست‌های فرهنگی روسیه از تغییرات اساسی برخوردار بوده است. سال‌های دوران پیش از فروپاشی اقتضائات خاص خود را آنچنان بر پیکره فرهنگی این کشور گسترده بود که برون‌رفت از آن‌همه سـاختارسازی و پی‌ریزی ساختارهای جدید آن هـم بـا تنگناهای اقتصادی سال‌های آغازین پس از فروپاشی، دشوار می‌نمود ولی سیاست‌های اقتصادی موفق آقای پوتین این دوران انتقال را به سرعت سپری کرد و اکنون متصدیان امور فرهنگی با بازیابی مجدد خود توانسته‌اند راه‌های انتقال فـرهنگی بـه دوران متناسب با پس از فروپاشی را به سرعت طی کنند. (کریمی ربابی،۱۳۸۸)
در سیاست‌های جدید فرهنگی روسیه تصدی‌گری دولت به حداقل کاهش یافته است و توان‌بخشی خصوصی و نهادهای مردمی به عنوان عنصر اصلی لحاظ شده است و جالب ایـنکه مـذهب نیز در مـوضوعات فرهنگی مورد توجه دولت فدراسیون روسیه قرار گرفته است، امری که در دوران پیش از فروپاشی هرگز به آن توجه نمی‌شد. ابـزارهای فرهنگی برای تحقق این سیاست‌ها متنوع است به گونه‌ای که آمـوزش و پرورش، ارشـاد،تـربیت، دانش فلسفی، اجتماعی و انسانی، مذهب، هنر تجسمی، نشر کتاب، کارهای مربوط به کتابخانه و موزه، ایدئولوژی و تبلیغات، مـوازین و اصـول سیاسی و حقوقی، کلیشه‌های قومی، اجتماعی و مذهبی مردم، آداب و رسوم، افسانه‌ها، اخلاقیات و اولویت‌های زیباشناسی، مـد و دیـگر اشـکال اعتبار اجتماعی مورد توجه قرار گرفته‌اند.
همچنین توجه ویژه به معنویات نیز در این منشور مـورد عنایت بوده است و به تنوع قومی، پیشرفت تحقیقات بنیادی علمی در رشته فرهنگ‌شناسی، تـطابق هنری تجربه تاریخی اجـتماعی و مـیراث فرهنگی ملی با هدف مدرنیزاسیون اجتماعی- فرهنگی روسیه و مدل‌سازی الگوهای فرهنگی نیز توجه ویژه‌ای شده است.
حوزه های مشترک تاثیرگذار فرهنگی بر نگاه ایرانی:
چرایی تعاملات فرهنگی طرف ایرانی و روسیه پدیده‌ای نوظهور نیست بلکه از سـابقه‌ای طولانی برخوردار است.در اینجا به چند دلیل برای گسترش و تعمیق این تعاملات اشاره می‌کنیم:
- مسلمانان روسیه:
بر اساس آمارهای رسمی بیش از بیست میلیون مـسلمان در روسـیه زنـدگی می‌کنند و این جمعیت چهار برابر مسلمانان ترکمنستان و سـه بـرابر مسلمانان جمهوری آذربایجان و چندین برابر برخی از کشورهای عربی است. ظرفیت عظیم مسلمانان و کشش آنان به سمت آموزه‌های خردپذیر اسـلامی کـه بـه صورت روزافزونی رو به گسترش است و نیز سهم‌گیری مسلمانان از حکومت و ایـجاد تشکیلات مستقل دینی و حضور در کابینه دولت روسیه، فرصت بسیار خوبی برآمده از اشتراکات دینی را فراهم آورده است.
- اثر گذاری روسیه بر دنیا:
روسـیه بـا آنکه در سال ۱۹۹۱ فروپاشید و پانزده کشور از جدایی مدار مرکزی اتحاد شوروی پدیـد آمـد ولی از تاثیرگذاری آن بر معادلات جهانی بویژه در آسیای مرکزی و قفقاز کاسته نشد و هنوز نقش برادر بزرگتر را در مناطقی از جـهان بـرای خـود حفظ کرده است و در تعاملات خود با کشورهای اسلامی می‌کوشد تا روابط خـوبی را کـه پایـه‌گذاری کرده است حفظ کند.کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به دلیل برخورداری از فرهنگ مشترک پایـه‌ریزی شـده در دوران اتحاد جماهیر شوروی، هنوز تاثیرپذیری زیادی از فرهنگ و آموزه‌های فرهنگی روسیه دارند.گسترش تعاملات فـرهنگی بـا روسیه به منزله گسترش تعاملات فرهنگی با آن کشورها نیز هست. بنابراین جمهوری اسـلامی ایـران مـی‌تواند تا حدودی منافع ملی خود را در آسیای مرکزی و قفقاز در سایه گسترش روابط فرهنگی با روسـیه تـامین کند.
۳-اشتراکات فرهنگی دو کشور:
اساسا‌ً فرهنگ هرکشوری در تعامل با دیگر فرهنگ‌ها پویا مـی‌شود. وقـتی مـظاهر فرهنگی را مورد بررسی قرار می‌دهیم، این نکته روشن می‌شود که خاستگاه فرهنگی هر پدیده فـرهنگی حـتی اگر در یک کشور باشد، بالندگی و پویایی آن در اثر تعامل با کشورهای دیگر بـه اوج مـی‌رسد. تـعاملات فرهنگی ایران و روسیه نیز در گذشته بر اساس باوری که دو کشور بر این تعامل داشتند،شـکل گـرفته‌است و تـداوم آن نیز از همین باور پیروی می‌کند.
۴-تفاهم در تعاملات فرهنگی دو کشور:
علی‌رغم ایـنکه عـکس العمل افراد ساکن در کشورهای مختلف در برابر ایده تعامل فرهنگ‌ها متفاوت است و شمار کسانی که عقیده دارنـد فـرهنگ آنها برترین فرهنگ جهان است با یکدیگر تفاوت دارد، اما تمامی مردم جـهان بـر این باورند که شیوه زندگی آنها بـرترین شـیوه زنـدگی است و باید از فرهنگ خود در مقابل بیگانگان حـمایت کـنند. در اغلب کشورهای دنیا مناسب شمردن شیوه زندگی مرسوم، یک عقیده غالب بین تـمامی نـسل‌ها است، اگرچه نگرش جوانان در حـفظ فـرهنگی خودی بـا نـسل مـسن خود در اکثر کشورها متفاوت است، امـا در روسـیه نسبت حامیان فرهنگی خودی در بین نسل جوان و پیر تقریباً یکسان است.
البـته ایـن بدان معنا نیست که تعامل فـرهنگی مورد غفلت قرار گـرفته بـاشد بلکه تعامل در عین حفظ فـرهنگ خـودی مورد توجه جدی است.این نگرش در ایران نیز وجود دارد و از همین رو هردو کشور هـمگرایی در حـفظ فرهنگی خودی در برابر بیگانه را دارنـد و ایـن وجـه زمینه مناسبی بـرای گـسترش تعاملات فرهنگی به شـمار مـی‌آید.
۵-تاثیر گذاری فرهنگی ایران در روسیه:
ایران به دلیل برخوردار بودن از فرهنگ کهن و دیرینه اسـلامی- ایـرانی توانسته است نظر مردم و شرق‌شناسان روس را بـه خـود جلب کـند. تـرجمه و انـتشار کتاب‌های بسیاری از اندیشمندان و شـاعران ایرانی بی‌آنکه از پشتیبانی ایران برخوردار باشد خود، دلیل گویایی بر توجه روس‌ها به فرهنگ اسـلامی-ایـرانی است. آموزه‌های ایرانی برای مردم روسـیه از جـذابیت خـاصی بـرخوردار اسـت به گونه‌ای کـه هـنوز خیام، مولانا، سعدی و حافظ از توجه و عنایت بیشتری نسبت به بسیاری از مشاهیر غربی در چشم روس‌ها برخوردارند. بـه نـظر مـی‌رسد عرصه‌های تاثیرگذاری بر فرهنگ روسیه بیش از عـرصه‌های تـاثیرپذیری بـرای کـشور مـا مـهیا است و این امر در ایجاد و تحکیم دیپلماسی عمومی بسیار موثر است.(ابراهیمی،۱۳۸۸)
اشتراکات فرهنگی ایران و روسیه:
ایران و روسیه علی‌رغم بیگانگی ظاهری، مشترکات فراوانی، چه اثباتی چه سلبی، داشته و دارنـد. از جمله این مشترکات می‌توان موارد زیر را برشمرد:
– حس احتیاط و عدم وجود امنیت نسبت به بیگانگان(که البته همیشه منفی نبوده است)؛
-عدم صراحت و وجود ایهام در زبان و ارتباط گفتاری هردو جـامعه؛
– جـایگاه ویژه انصاف و عدالت در هردو فرهنگ.
در رویکرد هردو جامعه نسبت به جهانی شدن نیز اشتراکات مهمی وجود دارد، از جمله آنکه در این زمینه پرسش‌های مشترکی در ایران و روسیه مطرح است، مانند پرسش اولویـت جـمع‌گرایی یا فردگرایی، پرسش شرقی بودن یا غربی بودن و نیز پرسش مربوط به اولویت نظم یا دموکراسی. ایران و روسیه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی،سیاسی و فـرهنگی هـمکاری‌های بسیاری می‌توانند داشته باشند کـه البـته ظرفیت این همکاری‌ها بیشتر از آن است که تاکنون انجام گرفته است.(شجاعی، ۱۳۸۶)
در حوزه سیاست خارجی روسیه عناصر مختلفی وجود دارد که ما را به یکدیگر نزدیک مـی‌کند، امـا زمینه‌هایی نیز وجود دارد کـه مـیان ایران و روسیه رقابت حاکم است. از جمله عناصری که ما را به یکدیگر نزدیک می‌کند نگاه روسیه به ساختار جهانی است. مقابله با یک‌جانبه‌گرایی بیش از هرچیز دیگری ما را به روسیه نزدیک مـی‌کند. روسـیه همچنین مانند ایران معتقد به این است که مبانی گفت‌وگو باید گفت‌وگوی تمدن‌ها و گفت‌وگوی ادیان باشد. در سطح کلان، کنترل هردو کشور در دستور کار غرب قرار دارد و هردو کشور با نظام تـک‌قطبی و هـژمونی آمریکا، گـسترش ناتو، گسترش وهابیت و پان‌ترکیسم مشکل دارند که همین امر می‌تواند زمینه‌های همکاری بین دو کشور را فراهم سازد.
مـوقعیت ژئوپلیتیکی روسیه و ایران مکمل یکدیگر است. تحولات داخلی هردو کشور بـر روابـط خـارجی آنها تاثیر می‌گذارد. نقش روسیه در نظام بین الملل به عنوان یک قدرت هسته‌ای و عضویت در شورای‌امنیت و نقش ایـران در جـهان اسلام، از جمله فرصت‌هایی است که می‌تواند موجبات نزدیکی دو کشور را برای حل مسائل خـود فـراهم سـازد.
اگر نمودار نیازهای دو کشور به یکدیگر را ترسیم می‌کنیم، نگاه ما به روابط با روسیه و نـگاه روسیه به این روابط بالعکس است. برای روسیه ابتدا روابط دوجانبه مهم اسـت و بعد روابط منطقه‌ای و تـأثیری کـه ایران روی جهان اسلام دارد.از جمله چالش‌های جدی،می‌توان به فقدان مشارکت در حوزه‌های مشترک همچون قفقاز، دریای خزر، آسیای مرکزی و عراق، بی‌اعتمادی نسبت به یکدیگر، ترس از جهت‌گیری‌های ناگهانی در سیاست خارجی، ناتوانی در حفظ و تـداوم رابطه مثبت، مکمل بودن اقتصاد هردو کشور(هردو صادرکننده انرژی هستند)و ساختار غربی اقتصاد ایران اشاره کرد .
از طرفی نوع نگاه ایران نسبت به روسیه نگاه سنتی است. نگاه ایران به روسـیه هـمان نگاه دوران شوروی است. در حالی که روسیه کشوری بزرگ در شمال ایران است که در بسیاری از حوزه‌های امنیتی و حتی بحث تمامیت ارضی ایران در حوزه دریای خزر سهیم است و جایگاه متفاوتی نسبت به آنـچه در زمـان شوروی حاکم بود دارد.
اشتراکات زبان شناسی ایران و روسیه :
هـمچنین مـیان زبان‌های فارسی و روسی اشتراکاتی وجود دارد. دکتر محمد رضا محمدی استاد زبان روسی در پژوهشی به ورود بیش از ۳۰ کلمه از زبان روسی به زبان فارسی اشاره می‌کند.(محمدی،۱۳۸۵)
تعدادی از واژگان روسی از جمله»سـماور»، از روسـی وارد زبـان فارسی شد و در بین مردم خـانوارهای ایـرانی جـای گرفت. حتی در بین خانوارهای آذری در تبریز و پیرامون، واژگان روسی همچون»پدنس» (سینی)،«چاینیک« (به معنی قوری و ظرف نگهداری چای خشک) به کـار بـرده مـی‌شود. در تبریز هنوز هم میدانی به نام»قونقاباشی« وجـود دارد کـه یادآور همکاری‌های اقتصادی روسیه در تاسیس ایستگاه واگن‌اسبی«قونقاد» تا ایستگاه راه‌آهن تبریز و سپس راه‌سازی در ایران با کمک مهندسان روسـی اسـت. شـیلات شمال هم جای خود را دارد. هنوز هم کهنسالان رشت به یـاد دارند که کالاهای کشتی‌های روسی در شناورهایی به نام«بارکاس« (بارکا،کرجی،قایق) تا پیر بازار رشت(اکنون یـکی از مـحلات شـهر رشت)می‌آمد و در آنجا برای فروش عرضه می‌شد.
نمونه‌های دیگری از این واژگان عبارتند از: سمچکا(تخمه آفتابگردان)، اسـپیچکا(کبریت)، ماتروشکا(عروسک)، زامیسکا(بتانه)، زاپاس(یدک)،سیچاس(نقد، اکنون)، درشکه، بشکه، شوشکه، شوتکه و ترمز در بـرخی از نـقاط آذربـایجان،گیلان و سایر نقاط ایران متداول است که نشان‌دهنده روابط فرهنگی مردم دو کـشور اسـت. البـته در زبان روسی نیز واژگان زیادی از فارسی وارد شده است، از جمله چمدان(چمدان)، خاخول(کاکل)و… کـه از فـعالیت‌های تـجاری و اقتصادی و گسترش و تعمیق روابط دوستی دو کشور خبر می‌دهد.واژه»شنل« آنچنان در فارسی متداول شـد کـه کسی گمان نمی‌کرد و نمی‌کند که منشأ آن روسی است.
ابو الفضل آزموده مترجم و نـویسنده ایـرانی کـه در این زمینه تحقیق کرده توانسته بیش از ۵۵ واژه فارسی و ۵۲ واژه عربی متداول در زبان فارسی را بدست آورد کـه در زبـان روسی به کار رفته و می‌رود. باید گفت که بیش از ۸۰ درصد فارسی یا عـربی بـودن واژهـ‌های جمع‌آوری شده توسط وی، مورد تایید فرهنگستان علوم اتحاد شوروی(سابق) بوده و گواه این آمار لغـت‌نامه مـنتشر شده از طرف این فرهنگستان تحت عنوان»فرهنگ لغات خارجی در زبان روسی« اسـت.
از جـمله واژه‌های فارسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درنا(سـرنا)، سـختیان، سپاهی ،سردار، سرمه، شاه، شطرنج، شغال، شفتالو (نوع خشک شده هلو و شفتالو)، قلیلن،فرمان، وزیر(شـطرنج)، فـیروزه، کاروان، کاروانسرای، کافور، منجمد، لاجورد، مات(در شطرنج)، مات(تار، کدر)، مختال، مـشک، مـیرزا، نارگیله (نوعی قلیان)، نماز، نشادر و غیره.(سـنایی و کـرمی، ۱۳۸۷)
هـمچنین میان ضرب المثل‌های فارسی و روسی اشتراکات فـراوانی وجـود دارد که مشترکات ضرب المثل‌های هریک از این زبان با زبان‌های اروپایی بیشتر است.(شـجاعی ،۱۳۸۶)
حوزهای جدید در روابـط فرهنگی ایران و روسیه:
همکاری‌های فرهنگی دو کشور در سـال‌های اخـیر در حوزه‌های زیـر قـابل بـررسی هستند:
۱-نشست‌های علمی و تبادل دانشجو
۲-تـرجمه کـتاب در رشته‌های مختلف
۳-توریسم و گردشگری
۴-مبادلات فرهنگی در رشته‌های تئاتر،سینما،موسیقی
۵-گفتگوی بـین ادیـان
۶-گسترش مراکز آموزش زبان،ایران‌شناسی و روسـیه‌شناسی
زبان ابزار مهمی بـرای تـقویت روابط و گسترش همکاری می‌باشد. در حـال حـاضر در ۱۰ دانشگاه مسکو گروه آموزش زبان فارسی دایر است. علاوه بر مسکو در شهرهای سـنت پتـرزبورگ، قازان، آستاراخان، ماخاچ قلعه، دربـند، نـووسیبیرسک و سـاراتوف نیز کلاس‌های آمـوزش زبـان فارسی وجود دارد و گروه‌هایی مـتشکل از کـارشناسان تاریخی، اقتصادی و فرهنگی در آنجا فعالیت دارند.گفتنی است که رایزنی فرهنگی سفارت ایران مـشوق اصـلی آموزش زبان فارسی در شهرهای روسیه اسـت. روسـیه به پژوهـش‌های عـلمی در رشـته ایران‌شناسی توجه داشته و دارد و مـراکز علمی تحقیقاتی در زمینه‌های تاریخ ایران، وضع کنونی کشور، اقتصاد و سیاست آن انجام می‌دهند.
همچنین در رشته ادبیات روسی کـارهای جـالبی در دست انجام است از جمله: ترجمه و بـررسی اشـعار فـارسی، مـطالعه ادبـیات کلاسیک روس از نقطه‌نظر تـاثیر ادبـیات منظوم فارسی و اسلامی در آن، آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایرانی توسط زبانشناسان روس. مطالعات اسـلام‌شناسی هـم در روسـیه رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نـویسندگان فـارسی‌زبان ادامـه دارد. عـلاقه مـردم مـناطق مسلمان‌نشین در کشور روسیه به آشنایی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی به مراتب بیشتر است.
سالانه ۱۵۰ دانشجو در دانشگاه‌های تهران، مشهد، رشت و بابلسر زبان روسی را در مقطع کـارشناسی فرامی‌گیرند. علاوه بر آن دوره کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی در دو دانشگاه سالانه ۳۰ دانشجو می‌پذیرد. از سال ۱۳۸۶ رشته مطالعات روسیه در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تاسیس شده است. در سال ۱۳۸۷ نیز دوره دکترای آموزش زبـان روسـی در این دانشگاه راه‌اندازی شد. این آمار نشان‌دهنده علاقه فراوان جوانان ایرانی برای فراگیری زبان روسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن روسیه می‌باشد و آموزش زبان محلی برای آموزش فرهنگی و نزدیک سـاختن فـرهنگ‌ها است.
در سال ۱۳۷۰ به منظور گرامی‌داشت امیر علی شیر نوایی یکی از خیابان‌های اصلی شهر مسکو بـه نام وی نامگذاری شد.(محمدی بدر، ۱۳۸۷)
در سال ۱۳۷۵ دبیرخانه انجمن‌های دوستی ایران با سایر دول در وزارت خارجه با دعوت از تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران ایرانی و مقامات فرهنگی سفارت روسیه در تهران نسبت به تشکیل انجمن دوسـتی ایـران و روسیه اقدامات اولیه را انجام داد.
در سال ۱۳۷۶ هیات مدیره انجمن دوستی روسیه و ایران به ایران سفر کردند و از مجلس شورای اسلامی بازدید کردند. تعدادی از دانشجویان و اساتید زبان فارسی در مراکز آموزش عالی روسیه هـمه‌ساله بـرای بازآموزی زبان فارسی به ایران سفر می‌کنند.
معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و گشایش رایزنی فرهنگی ایران در سال ۱۳۷۸ در روسیه نقطه عـطفی در فـعالیت‌های فرهنگی ایران در روسیه و تحکیم روابط دوجانبه در حوزه فرهنگ به شمار می‌آید.به دنبال آن تفاهم‌نامه فرهنگی بین وزارت فرهنگ دو کشور به امضا رسید.
در این سال مراسم دویستمین سال تولد الکساندر پوشـکین شـاعر تـوانمند روسی توسط انجمن دوستی ایـران و روسـیه بـصورت باشکوهی برگزار شد.در این مراسم تعدادی از اشعار پوشکین و اشعاری که شعرای ایرانی در رثای پوشکین سروده بودند،قرائت شد. نمایش«شاه سـلتان» تـوسط دانـش‌آموزان مدرسه روسی در تهران اجرا شد و زندگی و آثار ایـن شـاعر بزرگ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان فیلم«بوریس گادونوف» به زبان فارسی به نمایش درآمد. همچنین نمایشگاهی از تابلوها و نـوشته‌ها در مـورد پوشـکین برگزار شد که به شدت مورد استقبال جوانان قرار گـرفت.(سنایی و کرمی ،۱۳۸۷)
در سال ۱۳۷۹ در مسکو به همت پروفسور نامکین رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بنیاد حمایت از همکاری‌های ایران و روسیه افـتتاح شـد کـه بیش از ۱۹ وزارتخانه و سازمان دولتی در آن عضویت دارند. به مناسبت یکصدمین سال وفـات چـخوف، مراسم هفته چخوف در سال ۱۳۸۳ در تهران برگزار شد که نشست‌های زیادی همراه با اجرای نمایشنامه‌های چخوف بـرگزار شـد. (کـریمی ، ۱۳۷۹)
سیزدهمین جایزه جهانی کتاب سال ایران در سال ۱۳۸۴ در حوزه مطالعات اسلامی بـه کـتاب«اسـلام دکترین زندگی»نوشته پروفسور پرزروف و در حوزه ایران‌شناسی به کتاب«آموزش زبان فارسی»نوشته پروفـسور ایـوانف اعـطا شد.(ایراس ۱۳۸۴(
در سال ۱۳۸۵ به مناسبت هزارمین سال بنیان‌گذاری شهر قازان(مرکز تاتارستان) نمایشگاه عـکسی در فـرهنگسرای ملل در تهران برگزار گردید. در این سال هفته هنر روسیه از سوی سازمان میراث فـرهنگی بـرگزار گـردید.
مطابق پروتکل همکاری بین روسیه و ایران که در سال ۱۳۸۳ به امضا رسید، هفته‌های فرهنگی روسـیه در ایـران برگزار شد و نخستین هفته فرهنگی ایران در روسیه در سال ۱۳۸۷ در مسکو افتتاح شد که بـازتاب گـسترده‌ای در مـحافل خبری این کشور داشت. آخرین یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور در سال ۱۳۸۷ در مسکو منعقد شد کـه امـید است با تکیه بر آن روابط فرهنگی ایران و روسیه مستحکم‌تر شده و به سـطح قـابل قـبولی ارتقا یابد.
برای گسترش روابط فرهنگی دو کشور توصیه‌های اجرایی زیر پیشنهاد می‌شود:
۱-مبادله فیلم‌های سـینمایی و تـولید بـرنامه‌های تلویزیونی مشترک
۲-برگزاری هفته هنر روسیه در ایران و هفته هنر ایران در روسیه
۳-مـعرفی دانـشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی روسیه که امکان تحصیل برای ایرانیان فراهم باشد
۴-برگزاری تورهای گردشگری ارزان‌قیمت بـرای طـبقات متوسط جهت آشنایی با فرهنگ و تمدن یکدیگر و تسهیل در امر صدور ویزا
۵-بـرگزاری کـلاس‌های آموزش عمومی و ارزان‌قیمت زبان روسی و تامین کـتاب‌های درسـی نـوین
۶-ترجمه و انتشار آثار نویسندگان و شعرای نوین روسـیه بـه زبان فارسی و نیز ادبیات نوین ایران به زبان روسی و مبادله این نوع آثـار(بـه علت شرایط نامناسب اقتصادی مـی‌توان در ایـن زمینه مـبادله پایـاپای انـجام داد که کاهش هزینه‌ها و ارزان بودن قـمیت تـمام شده و در نهایت گسترش کتاب‌خوانی و مبادلات فرهنگی را به دنبال خواهد داشت
۷-برقراری بـرنامه تـبادل استاد و دانشجو ضمن مشخص نمودن کـمیت آن
۸-برگزاری نیم روزهای ایـران و روسـیه در مراکز علمی،دانشگاهی و اتاق‌های بـازرگانی
۹-تـعریف پروژه‌های مشترک بین مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاهی دو کشور (سنایی، کرمی، ۱۳۸۷)
کتاب‌هایی را که در دهه ۹۰ قرن بیستم در ایران درباره روسیه به چاپ رسیده است می‌توان به شـرح زیـر طبقه‌بندی کرد:
الف)کتاب‌های تاریخی و سـیاسی:ایـن نوع کتاب‌ها عمدتا از سوی منابع غربی و درباره سیاست‌های اتحاد شوروی و بحران سیاسی شوروی ترجمه و منتشر شده‌اند.
ب)سرگذشت‌نامه‌ها و خاطرات مشاهیر و سیاستمداران شوروی:در این زمینه زنـدگی‌نامه‌های خـروشچف[۱]،گورباچف[۲]، یلتسین[۳] ، ساخارف[۴] ،آنـدره گـرومیکو [۵]، از منابع روسی و زندگی‌نامه‌های استالین[۶]، بریا[۷]، لنین [۸]و دیگران از منابع غیر روسی ترجمه و منتشر شده‌اند. اخیرا زندگی‌نامه ولادیمیر پوتین در مصاحبه با خبرنگاران،ترجمه و چاپ شده است.
ج)آثار ادبی: در زمینه ادبیات نوین کـار چـندان برجسته‌ای صورت نگرفته است. این آثار عمدتاً تجدید چاپ یا تجدید ترجمه و انتشارات جدید است. برای نمونه ترجمه جدیدی از«مرگ ایوان ایلچ» [۹]اثر تالستوی[۱۰] از انگلیسی و ترجمه جدیدی از«جنگ و صلح» اثـر هـمین نویسنده از روسـی ترجمه و چاپ شده است. «اشعار منظوم»، ترجمه جدیدی از آثار تورگنیف [۱۱]در سال ۲۰۰۰ نیز از این جمله است.
د)ماهنامه: مـاهنامه»جار» از انتشارات انجمن همکاری‌های علمی-فنی ایران با روسیه که در آن مـطالب و اخـبار عـلمی و فنی منتشر می‌گردید.(همان،۸۹-۸۸)
برگزاری گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدوکس،حضور هیأت اعزامی کلیسای ارتدوکس در سمینار گفتگوی مـیان ادیـان،حضور گروه‌های تئاتر روسیه و فیلم‌های روسی در جشنواره بین المللی فجر و اختصاص یکی از جـوایز بـه سـینماگر روس ملنیکف[۱۲]، حضور ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان،گشایش مراکز ایـران‌شناسی و زبان فارس در مناطق مختلف روسیه،برپایی نمایشگاه اسلام در روسیه در سال ۱۳۸۶ در تهران، تاسیس انـجمن فرهنگی روسیه و ایران بـه عـنوان سازمان غیر دولتی توسط ایران‌شناسان روس فعالیت‌هایی هستند که بر تحکیم روابط دو کشور در عرصه فرهنگ کمک نموده‌اند.
بنابراین می‌بینیم که ظرفیت کافی برای تعمیق روابط فرهنگی ایران و روسیه وجود دارد و حوزه هایی مشترک شکل گیری ذهنیت مثبت به طرف روسی به اندازه‌ای ظرفیت دارند که بتوانند زمینه افزایش همکاری‌ها و روابط میان ایران و روسیه را فرهم آورند تا این دو کشور که هر کدام دارای قابلیت‌های منحصر به فرد با اهدافی مشترک هستند بتوانند هم در سطح منطقه‌ای هم در سطج جهانی تاثیر گذاری خود را ایفا کنند.
[۱] – Khrushchev
[۲] – Gorbachev
[۳] – Yeltsin
[۴] – Sakharov
[۵] – Ander Gromyko
[۶] – Ctalin
[۷] – beriya
[۸] – Lenin
[۹] -elich
[۱۰] -tolestoy
[۱۱] – Turgenev
[۱۲] – Melnikov
